آسیب دیدن کالا در معاملات بین‌المللی می‌تواند خسارت زیادی را به تاجران وارد کند، چون آنها معمولا کالاهای وارداتی را در حجم زیادی معامله می‌کنند. باتوجه‌به اینکه برای حمل کالاها از کشورهای مختلف روش‌های متفاوتی مانند حمل با کشتی، هواپیمای باربری و کامیون وجود دارد، انواع بیمه حمل و نقل بین المللی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. با طوطیا همراه باشید.
در تجارت بین‌الملل یا به‌عبارتی تجارت با کشورهای دور و نزدیک، حمل‌ونقل بین‌المللی تنها روش برای واردات و صادرات کالا خواهد بود. شرکت‌ها برای خرید یا فروش کالاهای مختلف در سطح بین‌المللی و به حداقل رساندن هزینه‌های حمل، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که در حمل با کشتی، حمل با هواپیمای باربری، حمل با تریلی‌‌ها یا ترانزیت و حمل با کامیون خلاصه خواهد شد.
تجار و شرکت‌ها با هدف به‌حداقل رساندن هزینه‌های ناشی از بروز خطرات احتمالی در حین حمل بار، از بیمه حمل و نقل بین المللی استفاده می‌کنند. به‌عبارت ساده می‌توان گفت که شرکت‌ها از این نوع بیمهنامه برای بیمه کردن کالاهای وارداتی و صادراتی خود استفاده خواهند کرد.
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های بیمه‌نامه‌های حمل و نقل بین المللی، یکسان بودن قوانین آن در بین بیشتر کشورها است. بنابراین اگر خسارتی به کالاهای در حال حمل وارد شود، به‌راحتی قابل پیگیری خواهد بود. بیمه در حمل‌ونقل بین‌المللی نقش بسیار ویژه‌ای دارد، چون شرکت‌ها معمولا کالاهایی با ارزش مادی و حجم زیاد را از کشورهای دیگر خریداری کرده یا به کشورهای دیگر صادر می‌کنند.
تجارت کالاهای مختلف در مرزهای کشور حتی در مسیرهای کوتاه هم می‌تواند خطرهایی را در پی داشته باشد. اگر کالای خریداری شده نیازمند حمل با کشتی و هواپیما باشد، شاید این ریسک‌های احتمالی دامنه گسترده‌تری پیدا کنند. احتمالا اخبار سقوط هواپیما به دلیل نقص فنی و غرق شدن کشتی با چندین هزار تن کالا را شنیده باشید. در این شرایط، خسارتهای واردشده به شرکت‌ها بسیار هنگفت خواهد بود. بنابراین بهترین و هوشمندانه‌ترین راهکار برای جبران خسارتهای حوادث احتمالی، خرید بیمه حمل و نقل بین المللی است.
بیمه بین المللی حمل و نقل باتوجه‌به مبدا و مقصد کالا به 3 دسته کلی به شرح زیر تقسیم می‌شود:
بیمه‌نامه‌های وارداتی حدود 90٪ از پرتفوی کل بیمه‌های باربری بین‌المللی را در بر می‌گیرند. این نوع بیمه حمل و نقل بین المللی باتوجه‌به نوع پوشش‌هایی که دارد می‌تواند از محصولات و کالاهای در حال حمل در برابر خطرات و تهدیدات احتمالی محافظت کند. این محافظت به‌مفهوم جبران خسارت خواهد بود.
در حمل‌ونقل وارداتی، کالاها از خارج از کشور وارد مرزهای ایران و سپس به مقصد نهایی یعنی محل شرکت واردکننده منتقل خواهند شد. در طول این مسیر که می‌تواند شامل انواع روش‌های حمل و نقل بین المللی باشد، خطراتی متوجه کالاها خواهد بود. شرکت‌ها و بازرگان‌ها برای اطمینان از جبران خسارتهای ناشی از حوادث احتمالی، از بیمهنامه وارداتی برای کالاهای خود استفاده می‌کنند.
در بیمهنامه وارداتی نرخ حق‌بیمه را بر اساس شرایط حمل‌ونقل، شرایط آب‌وهوایی مسیرهای حمل و همین‌طور شرایط بستهبندی کالاها تعیین می‌کنند. بنابراین نمی‌توان برای همه کالاهای وارداتی، حق‌بیمه مشخصی برای واردات مشخص کرد. توجه داشته باشید که بیمهنامه وارداتی یکی از مهم‌ترین اسناد لازم در زمان گشایش اعتبار نزد بانک‌های داخلی است.
عمده‌ترین بخش صادرات در کشور را صادرات محصولات نفتی در برمی‌گیرد. اما باتوجه‌به سیاست‌های خروج از اتکا به صادرات نفت و افزایش ورود ارز به کشور از طریق صادرات غیرنفتی، دولت بیمهنامه صادراتی را برای تشویق تولیدکنندگان داخلی در نظر گرفته است. به‌این‌ترتیب منافع آنها در زمان حمل کالا به خارج از مرزهای ایران حفظ خواهد شد.
بیمهنامه صادراتی درست نقطه مقابل بیمهنامه وارداتی است؛ به این مفهوم که شرکت‌ها و تجار داخلی محصولات و کالاهایی را که در ایران تولید شده است، به کشورهای دور و نزدیک،صادر می‌کنند. البته حجم صادرات در مقابل واردات در ایران قابل مقایسه نیست، اما در هر صورت برای حمل کالا به خارج از مرزهای ایران باید بیمهنامه حمل و نقل بین المللی دریافت کرد. نحوه محاسبه حق‌بیمه در بیمهنامه صادراتی مانند بیمهنامه وارداتی به شرایط حمل‌ونقل، شرایط آب‌هوایی مسیرهای حمل کالا و همچنین به شرایط بستهبندی کالاها و محصولات بستگی دارد. بنابراین حق بیمه هر محموله با دیگری کاملا متفاوت خواهد بود.
ترانزیت به مفهوم حمل‌ونقل محموله‌هایی شامل انواع کالا بین دو کشور است. ترانزیت بین‌المللی شامل حمل‌ونقل کالا بین 2 گمرک از 2 کشور و ترانزیت داخلی به‌مفهوم حمل‌ونقل کالا بین 2 گمرک در یک کشور است. در ترانزیت بین‌المللی حمل‌ونقل کالا بین 2 کشور به‌صورت رفت‌وبرگشتی انجام می‌شود و به‌همین‌دلیل نیز به آن باربری صادراتی ـ وارداتی می‌گویند. بیمهنامه ترانزیت مانند بیمهنامه وارداتی و صادراتی کالاهای در حال حمل را در برابر تهدیدها و حوادث احتمالی در مسیر رفت و برگشت بیمه خواهد کرد. بنابراین شرکت‌ها و بازرگان‌ها می‌توانند از جبران خسارتهای واردشده به کل یا بخشی از کالاهای در حال حمل خود اطمینان حاصل کنند.
باتوجه‌به مقصد و مبدا حمل کالای داخلی و خارجی، روش‌های حمل‌ونقل مختلفی استفاده می‌شود و در نتیجه برای هر روش، بیمهنامه مشخصی در نظر گرفته شده است.
در حمل‌ونقل دریایی مواردی مانند آسیب‌دیدن بدنه کشتی، حمله دزدهای دریایی و شرایط نامساعد آب‌وهوایی می‌تواند به غرق شدن کشتی و از بین رفتن کالاها منجر شود. در این روش حمل‌ونقل بین‌المللی، بیمه‌های زیر تعریف شده است:
بیمهنامه از بین رفتن تمامی کالاها؛
بیمهنامه خسارت عام یا همگانی (General Average)؛
خسارت مستقیم.
لازم است بدانید که خسارت عام یا General Average به‌مفهوم فدا کردن بخشی از کالاها و محصولات در زمان مواجهه با خطر است.
با پیشرفت سریع حمل‌ونقل هوایی و ظهور هواپیماهای تجاری و باربری، روش حمل‌ونقل بین‌المللی هوایی به روش دریایی و زمینی اضافه شد. با افزایش حمل کالاها با هواپیماهای باربری، گروه بیمه هوایی انگلیس (BIAG)، بیمهنامه جامعی را برای پوشش بیمه بدنه، بیمه مسافران و همین‌طور بیمه مسئولیت در قبال اشخاص ثالث ارائه کرد. بنابراین بیمه حمل و نقل بین المللی هوایی شکل گرفت.
حمل‌ونقل زمینی از قدیمی‌ترین روش‌های حمل است که در حال حاضر در بخش‌هایی از مسیر صادرات و واردات کالا از آن استفاده می‌شود. حمل‌ونقل و جابه‌جایی کالاها در خشکی با تریلی و کامیون‌هایی با ظرفیت‌های مختلف انجام می‌شود. به‌دلیل احتمال بروز حوادث رانندگی و غیره، این روش حمل تحت پوشش بیمه قرار گرفته است.
بیمه‌نامه‌های بین‌المللی دارای پوشش‌های مختلفی است که در طول زمان کامل‌تر شده‌اند. اگر بخواهیم انواع بیمه حمل و نقل بین المللی را بر اساس پوشش‌ها دسته‌بندی کنیم، به شرح زیر خواهد بود:
این نوع بیمهنامه در حال‌حاضر به‌عنوان یک بیمهنامه تشریفاتی یا گمرکی شناخته می‌شود. طبق بیمه Total Loss، اگر کلیه کالاها در طول مدت حمل‌ونقل دریایی از بین بروند، شرکت بیمه‌گر مسئول پرداخت خسارتهای واردشده خواهد بود. در این شرایط باید تمامی کالاها تحت پوشش بیمه قرار بگیرند.
بیمه با شرایط A کامل‌ترین پوشش‌های بیمه‌ای را در بیمه حمل و نقل بین المللی دارد و بیشترین میزان حق بیمه را هم خواهد داشت. خطرات تحت پوشش در بیمه با شرایط A به شرح زیر است:
خسارتهای عمدی؛
خسارتهای ناشی از فرسودگی؛
بستهبندی نامناسب؛
انفجار هسته‌ای؛
خسارتهای تاخیر؛
خسارتهای ناشی از مشکل در کالاهای ثبت‌شده در بیمهنامه؛
ورشکستگی اجاره‌کننده، گرداننده یا مالک کشتی.
بیمه با شرایط B بین دسته‌های A و C قرار می‌گیرد. خطرات تحت پوشش در بیمه با شرایط B به شرح زیر است:
تمامی خطرات در بیمه با شرایط C؛
زلزله، آتشفشان و صاعقه؛
ورود آب به داخل کشتی یا انبار کالاها؛
قلاب‌زدگی؛
آب‌دیدگی؛
دزدی و دلالی؛
ریزش، شکست و خسارت ناشی از کالاهای دیگر؛
به دریا افتادن کالاها از روی عرشه کشتی؛
از بین رفتن کلیه بسته‌‌ها در کشتی؛
روغن‌زدگی.
این بیمه باربری به‌عنوان ارزان‌ترین بیمه با کمترین میزان پوشش‌ها شناخته می‌شود. خطرات تحت پوشش در بیمه با شرایط C به شرح زیر است:
آتش‌سوزی و انفجار؛
واژگونی یا خارج شدن وسیله حمل‌ونقل از ریل یا خط؛
تخلیه اضطراری کالاها در بندری دیگر؛
خسارت همگانی (فدا کردن کالاها یا از بین‌رفتن آنها)؛
به‌گِل نشستن کشتی، زمین‌گیر شده، برخورد با کف دریا، واژگونی یا غرق شدن آن؛
برخورد کشتی با هر وسیله خارجی به جز آب؛
مسئولیت مشترک در تصادف؛
به دریا انداختن کالاها برای سبک کردن کشتی در شرایط بحرانی.
بیمه‌های بین المللی برای حمل و نقل کالا و محصولات دارای شرایط مشخص به شرح زیر است:
این نوع بیمهنامه کالاهایی را شامل می‌شود که به‌صورت کامل دچار خسارت شده‌اند. بنابراین اگر قسمتی از کالا در اثر حادثه آسیب دیده باشد، شرکت‌های بیمه‌گر تعهدی در برابر پرداخت خسارت نخواهند داشت.
در این نوع از شرایط بیمه های حمل و نقل بین المللی، تنها زمانی می‌توان برای کالای آسیب‌دیده ادعای دریافت خسارت کرد که درصد آن در بیمهنامه ذکر شده باشد. درصد آسیب باتوجه‌به نوع کالا و نوع بیمه متغیر خواهد بود. به‌طورمعمول می‌توان گفت که این درصد برای کالاهای معمولی معادل 3٪ از ارزش کالا خواهد بود.
در بیمه شرایط تمام خطر در صورتی‌که خسارتی به کالا وارد شود، شرکت بیمه‌گر باید بدون در نظر گرفتن میزان خسارت واردشده و فرانشیز، برای جبران خسارت اقدام کند. این نوع بیمهنامه از جمله گران‌‌ترین انواع بیمه حمل و نقل بین المللی است. لازم است بدانید که خسارتهای واردشده ناشی از خطراتی چون جنگ، آشوب، شورش و اعتصاب‌ها تحت پوشش این نوع بیمه قرار نمی‌گیرند.
برای دریافت خسارت از شرکت‌های بیمه‌گر در موضوع حمل‌ونقل بین‌المللی باید مدارک زیر ارائه شود.
اصل بارنامه؛
اصل فاکتور کالاهای خریداری شده؛
کپی از پروانه سبز گمرکی؛
اصل یا کپی از آگهی فروش ارز؛
گواهی کسر تخلیه از بنگاه باربری؛
صورت عدل‌بندی یا بستهبندی کالاهای خریداری شده؛
صورت مجلس سازمان کشتیرانی، بنادر و گمرک؛
گواهی کاپیتان در مورد آب‌افتادگی کالاها در حمل با کشتی؛
صورت‌جلسه کارشناسی شده از سوی شرکت بیمه‌گر.
