اختصاصی بودن مالکیت، به این معناست که شخصی، نسبت به یک مال، دارای حق مالکیت بوده و بتواند به شکل انحصاری، حقوق مالکانه خود را اعمال کند. لذا شرایط انحصاری بودن مالکیت چیزی یا امتیاز کاری، آن است که شخص، به موجب قانون یا قرارداد، دارای حق مالکیت شده و دیگران، در اعمال این حق، با وی شریک نباشند. با طوطیا همراه باشید.
امروزه ، یکی از مهم ترین حقوقی که در قانون ، برای شهروندان مورد پیش بینی قرار گرفته است ، حق مالکیت می باشد . به طور کلی ، مفهوم حقوقی مالکیت ، از مفهوم لغوی و عرفی آن ، دور نبوده و به این معناست که رابطه فرد با یک مال ، به گونه ای است که می تواند حقوق مالکانه خود را در آن مال منقول یا غیر منقول، اعمال نماید.
اختصاصی و انحصاری بودن مالکیت چیزی و یا امتیاز کاری، به این معناست که صرفا خود شخص مالک یا صاحب امتیاز ، می تواند حقوق مالکانه خود را در خصوص مال مورد نظر ، اعمال نموده و یا از امتیازات آن، بهره مند شود. بنابراین، از آن جهت که نقض مالکیت دیگران ، بعضا با اعمال ضمانت های اجرایی حقوقی و کیفری مواجه است ، پرداختن به مفهوم مالکیت اختصاصی و انحصاری، ضروری است.
به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که اختصاصی بودن مالکیت چیست و شرایط اصل انحصاری بودن مالکیت ، شامل چه مواردی است . در ادامه ، آثار اختصاصی بودن مالکیت چیزی یا امتیاز کاری را نیز ، توضیح خواهیم داد.
بر اساس قانون ، اشخاص ، نسبت به اموال ، ممکن است حقوق مختلفی داشته باشند که طبق ماده 29 قانون مدنی ، این حقوق ، شامل حق مالکیت ، حق انتفاع و حق ارتفاق می باشد . بر این اساس ، یکی از مهم ترین حقوقی که اشخاص ، می توانند نسبت به اموال داشته باشند ، حق مالکیت است که از منظر قانونی ، محترم و با ارزش است .
در همین راستا ، اصل 47 قانون اساسی ، در خصوص حق مالکیت شخصی ، بیان داشته است که مالکیت اشخاص که از راه مشروع به وجود آمده باشد ، محترم است و ضوابط آن را قانون ، مشخص می کند . با این وجود ، در اصل 40 همین قانون ، بیان شده است که هیچ کس نمی تواند اعمال حقوق خویش ، از جمله حق مالکیت اختصاصی و انحصاری را ، وسیله ای برای ضرر رسانیدن به حقوق دیگران قرار دهد .
در هر حال ، از آن جهت که حق مالکیت ، یکی از مهم ترین مصادیق حقوق مالی شهروندان محسوب می شود ، دعاوی مختلفی نیز ، در ارتباط با آن ، مطرح می شود ؛ از جمله دعاوی حقوقی در ارتباط با نقض حق مالکیت دیگران ( از جمله تصرف عدوانی ملک دیگری ) و دعاوی کیفری در ارتباط با جرایم علیه مالکیت دیگران ( جرم تخریب املاک دیگران ) .
اما یکی از مهم ترین موضوعاتی که در این خصوص مطرح است ، مفهومی تحت عنوان اختصاصی و انحصاری بودن مالکیت می باشد . لذا سوالی که در این قسمت ، قصد داریم به آن پاسخ دهیم ، ناظر بر آن است که اختصاصی و انحصاری بودن مالکیت و یا امتیازی کاری ، به چه معناست ؟
در پاسخ به این سوال که اختصاصی بودن مالکیت چیست ، باید گفت که به طور کلی ، اختصاصی و انحصاری بودن مالکیت ، به این معناست که شخص دارای حق مالکیت یا امتیاز ، می تواند از مال مورد نظر و یا امتیاز کاری که به او داده شده ، به شکل انحصاری و اختصاصی ، بهره مند شده و شخص دیگری ، نمی تواند جلوی استفاده انحصاری و اختصاصی وی را گرفته و حق مالکیت تمام و کمال را از وی ، سلب نماید .
در ارتباط با مفهوم مالکیت اختصاصی ، قانون تملک آپارتمان ها نیز ، قابل توجه است که بر اساس ماده 1 این قانون ، مالکیت در آپارتمان ها ، شامل دو قسمت است : مالکیت اختصاصی و مالکیت قسمت های مشترک . طبق ماده 2 ، مالکیت اشتراکی در قسمت های مشترک آپارتمان ها ، شامل قسمت هایی از ساختمان است که حق استفاده از آن ، منحصر به یک یا چند آپارتمان نبوده و به کلیه مالکان ، به نسبت قسمت اختصاصی آنها ، تعلق دارد .
انحصاری بودن مالکیت و یا داشتن امتیاز اختصاصی برای انجام کاری ، از جمله مهم ترین موضوعاتی است که در حقوق مدنی ایران ، مورد بحث قرار گرفته است . همانطور که اشاره شد ، شهروندان ، نسبت به اموال ، می توانند به سه شکل ، دارای حق باشند که یکی از آنها ، حق مالکیت بوده و پس از آن ، حق انتفاع و حق ارتفاق در اموال دیگران می باشد .
انحصاری و اختصاصی بودن مالکیت ، به این معناست که شخص ، نسبت به یک مال ، اعم از مال منقول و یا غیر منقول ، حق مالکیت دارد و می تواند بدون آنکه شخص دیگری از تصرفات مالکانه وی در آن مال ، جلوگیری نموده و یا با وی ، در استفاده از حق مالکیت ، شریک شود ، به شکل انحصاری و اختصاصی ، از حقوق مالکانه خود ، بهره مند گردد .
اما سوالی که ممکن است مطرح شود ، آن است که شرایط اصل انحصاری بودن مالکیت چیست و به عبارت دیگر ، در چه شرایطی می توان گفت که شخص ، نسبت به یک مال ، حقوق مالکانه اختصاصی و انحصاری دارد ؟ لذا در این قسمت ، قصد داریم شرایط اصل انحصاری بودن مالکیت را مورد بررسی قرار دهیم .
در پاسخ به این سوال ، باید گفت که یکی از مهم ترین شرایط اصل انحصاری و اختصاصی بودن مالکیت چیزی و یا داشتن امتیاز کاری ، آن است که صرفا شخص مالک و یا دارای حق مالکیت ، در آن مال غیر منقول یا منقول ، دارای حقوق مالکانه باشد و شخص دیگری غیر از خود مالک ، در این امر ، با وی ، شریک نشود تا مالکیت ، به صورت اختصاصی و انحصاری ، اعمال شود .
به عنوان نمونه ، در اموال مشاع ، به دلیل اینکه چند نفر ، در یک مال ، شریک بوده و حق مالکیت دارند ، نمی توان از اختصاصی و انحصاری بودن مالکیت سخت گفت . ولی به محض اینکه افراز ملک انجام گرفت و سهم هر کدام از مالکان ، مشخص گردید ، هر یک از آنها می توانند حقوق مالکانه خود را در آن ، اعمال نموده و مالک اختصاصی و انحصاری آن باشند .
در شرایطی که صرفا یک نفر ، مالک چیزی بوده و یا امتیاز کاری را بر عهده داشته باشد ، می توان از مالکیت انحصاری ، سخن گفت . اما یکی از موضوعات مهمی که پیرامون حق مالکیت اختصاصی و انحصاری مطرح می شود ، آن است که آثار اختصاصی بودن مالکیت چیزی و یا امتیاز کاری ، چیست ؟
در ارتباط با آثار اختصاصی بودن مالکیت چیزی و یا امتیاز کاری ، باید گفت که بر اساس ماده 30 قانون مدنی ، هر شخصی که مالک اختصاصی یا انحصاری چیزی باشد ، می تواند نسبت به مایملک و دارایی خود ، هر گونه تصرف و انتفاعی که بخواهد را داشته باشد ؛ مگر اینکه برخی از موارد این تصرفات ، توسط قانون ، منع و استثنا شده باشد . مثلا ، اعمال تصرفاتی در ملک ، که منجر به ایجاد مزاحمت برای دیگران می شود ، ممنوع بوده و می تواند منجر به طرح دعوای مزاحمت ، علیه مالک گردد .
یکی دیگر از آثار اختصاصی بودن مالکیت چیزی و یا امتیاز کاری ، آن است که هیچ مالی را نمی توان از تصرف صاحب آن ، خارج کرد ؛ مگر در مواردی که قانون ، این اجازه را داده باشد . مثلا در صورتی که شخص مالک ، جرمی مانند جرم قاچاق مرتکب شده باشد که در قانون ، برای آن ، مجازات مصادره پیش بینی شده باشد ، می توان حقوق مالکانه وی را سلب نمود .
از دیگر آثار اختصاصی بودن مالکیت ، آن است که تمامی ثمرات و متعلقات اموال که به طور طبیعی و یا در نتیجه انجام عملی ، به وجود می آید ، به مالک آن مال ، اختصاص خواهد داشت . مثلا در صورتی که فردی ، زمینی داشته باشد که در آن ، میوه و گیاهانی رشد کند ، مالک زمین مورد نظر ، مالک منافع حاصل از آن نیز ، خواهد بود .
