ترانزیت بین المللی و داخلی که دارای انواع ریلی و هوایی می باشد، پروسه ای است که طی آن، در فرآیند ارسال یک کالا از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث، کالا، از یک نقطه مرزی قلمرو جمهوری اسلامی ایران وارد، و از همان نقطه یا از دیگر نقاط مرزی کشور خارج می شود و برای آن باید، حق ترانزیت و هزینه گمرکی، پرداخت شود. برای آشنایی بیشتر با طوطیا همراه باشید.
دنیای تجارت، یکی از پر سود ترین حوزه ها در موارد مربوط به کسب و کار است و از طرفی، به دلیل گستردگی و تنوع فعالیت هایی که می توان در این حوزه، به ویژه در عرصه بین المللی انجام داد، در اغلب موارد، برای دولت ها و اقتصاد کشورها نیز سود آور است.
ترانزیت که از جمله مصادیق و حوزه های سود آور دنیای تجارت، هم برای تجار و هم برای دولت می باشد، مفهومی است که اغلب، برای افراد تازه وارد و یا افراد بی خبر از حوزه تجارت، با مفهوم صادرات و واردات، خلط شده و یکی انگاشته می شود؛ حال اینکه مفهوم ترانزیت، مفهومی کاملا مجزا از واردات و صادرات بوده و قواعد و تشریفات مخصوص به خود را دارد و تنها با رعایت قواعد و تشریفات قانونی آن، امکان ترانزیت و کسب درآمد و سود از این راه، وجود خواهد داشت.
ترانزیت، مفهومی است که در دنیای حقوق تجارت، بسیار رایج بوده و به دلیل شباهت هایی که با مقوله هایی نظیر واردات و صادرات کالا دارد، اغلب با این دو مورد، یکی انگاشته می شود؛ حال اینکه مفهوم ترانزیت، مفهومی کاملا مجزا از واردات و صادرات بوده و قواعد و تشریفات مخصوص به خود را دارد.
برای پاسخ به این پرسش که ترانزیت چیست و انواع آن کدامند؟ باید قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران، مصوب سال 1374 را مد نظر قرار داد. مستفاد از مواد مختلف قانون مذکور در خصوص ترانزیت، در تعریف ترانزیت و پاسخ به این پرسش که ترانزیت چیست؟ باید گفت؛
ترانزیت، به پروسه ای گفته می شود که طی آن، یک کالا، از مبدا خود، به عنوان مثال، کشور برزیل، به مقصد لبنان، ارسال می گردد و در این میان، یعنی در پروسه ارسال یک کالا از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث، از یک نقطه مرزی قلمرو جمهوری اسلامی ایران وارد و از همان نقطه یا از دیگر نقاط مرزی کشور خارج می شود. به عبارتی، بر خلاف صادرات و واردات، کشور ایران، نه مبدا ارسال و نه مقصد دریافت کالا است.
این عمل، به طور معمول، به علت قرار داشتن ایران در مسیر تردد از کشور مبدا به کشور مقصد و یا به درخواست طرفین کشور مبدا و مقصد، برای مقاصدی نظیر نگهداری کالا در مناطق حراست شده یا اتخاذ ترتیی برای حمل تدریجی کالا، انجام می گیرد و به علت پرداخت هزینه های گمرکی و حق ترانزیت، برای اقتصاد کشور ایران و هر کشوری که ترانزیت در آن صورت می گیرد، بسیار سود آور است.
در پاسخ به این پرسش که انواع ترانزیت چیست؟ باید گفت، ترانزیت را از دو جهت می توان مورد دسته بندی قرار داد و هر یک از جهات، دارای زیر مجموعه ها و به عبارتی انواع مخصوص به خود می باشند. در زیر، انواع ترانزیت، مورد اشاره قرار گرفته است که عبارتند از:
ترانزیت بین المللی یا خارجی؛
ماده 1 قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران که مقرر می دارد: "ترانزیت خارجی کالا، عبارت از سلسله مراحلی است که طی آن، کالایی از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث و یا نگهداری آن در مناطق حراست شده و ترتیب حمل تدریجی آن به تقاضای صاحب کالا از قلمرو جمهوری اسلامی ایران، از یک نقطه مرزی کشور وارد و کالا از همان نقطه یا از دیگر نقاط مرزی کشور خارج می گردد." بنابراین، مستفاد از ماده، ترانزیت خارجی، ترانزیتی است که کالا، از یک نقطه مرزی کشور وارد قلمرو مرزی جمهوری اسلامی شده و از طریق گمرک جمهوری اسلامی، از کشور، خارج و به سمت کشور مقصد روانه می شود.
ترانزیت داخلی؛
ترانزیت داخلی، یکی از انواع ترانزیت بوده که در حوزه واردات داخلی، زمانی که امکان ترخیص کالا، از گمرک داخلی که کالا به آن تحویل شده، وجود ندارد، مفهوم پیدا می کند. مستند این امر، ماده 60 قانون امور گمرکی است که مقرر می دارد:
"گمرک می‌تواند در صورت تراکم در انبارهای گمرکی، با صدور حکم (دستور اداری)، بارگُنج های مهر و موم و پلمب شده را تحت عنوان عبور داخلی اداری به انبارهای گمرکی دیگر منتقل نماید. مسوولیت کسری، آسیب دیدگی و فقدان کالا به جز در موارد قوه قهریه (فورس ماژور) در حین عبور داخلی اداری با گمرک است."
ترانزیت جاده ای یا همان جاده ترانزیت؛ ترانزیتی است که با استفاده از تریلرهای بزرگ که مخصوص این امر بوده صورت می گیرد و بیشترین موارد کاربرد این نوع از انواع ترانزیت، در خصوص کشورهای با مرز مشترک یا دارای فاصله جغرافیایی کم از لحاظ منطقی می باشد.
ترانزیت ریلی؛ ترانزیتی است که با کمک ریل های قطار که می توانند معمولی یا اکسپرس باشند، انجام می گیرد و همچون جاده ترانزیت، در خصوص کشورهای با مرز مشترک یا دارای فاصله جغرافیایی کم، همچنین، درمواردی که طرفین، به دنبال راهی مقرون به صرفه هستند، استفاده می شود.
ترانزیت دریایی؛ ترانزیتی است که با استفاده از کشتی های مخصوص این امور، انجام می شود و اغلب، برای حمل مایعاتی نظیر نفت و در کشورهایی که مرز دریایی مشترک دارند، مورد استفاده است.
ترانزیت هوایی؛ ترانزیتی است که با کمک هواپیما، انجام شده و به طور معمول، بسیار هزینه بر و گران تر از سایر انواع ترانزیت می باشد. این نوع از انواع ترانزیت، بیشتر در خصوص کالاهایی که سبک یا گران قیمت هستند، همچنین، کالاهایی که باید، به سرعت به مقصد برسند و شرایط نگهداری بخصوصی دارند، مورد استفاده قرار می گیرد.
در پاسخ به این پرسش که انواع ترانزیت چیست؟ توضیح داده شد که ترانزیت از لحاظ قلمرو گمرکی، به دو نوع ترانزیت داخلی و بین المللی، تقسیم می گردد که البته، با یکدیگر، تفاوت هایی دارند که در این بخش تفاوت ترانزیت داخلی و بین المللی، مورد بررسی قانونی، قرار می گیرد.
در خصوص تفاوت ترانزیت داخلی و بین المللی، اولین نکته این است که در ترانزیت بین المللی، صرفا، یک کالا، از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث، از مرز جمهوری اسلامی گذر می کند؛ اما از آنجایی که ترانزیت داخلی، همان واردات است که صرفا، به علت "تراکم در انبارهای گمرکی، با صدور حکم (دستور اداری)، بارگُنج های مهر و موم و پلمب شده را تحت عنوان عبور داخلی اداری به انبارهای گمرکی دیگر منتقل" می نمایند، کالایی از کشورهای خارجی به عنوان نمونه یا به قصد فروش، وارد کشور می شود.
در خصوص تفاوت ترانزیت داخلی و بین المللی، دومین نکته این است که در ترانزیت بین المللی، هزینه هایی که پرداخت می گردند، هزینه‌های گمرکی و عملیاتی و هزینه تخلیه و نگهداری بار مورد ترانزیت در انبار است؛ اما در ترانزیت داخلی، چون همان واردات است علاوه بر هزینه‌های گمرکی و عملیاتی، سود بازرگانی، عوارض و مالیات واردات نیز باید پرداخت گردد و در صورتی که این جابجایی بار از انبار یک گمرک و ترخیص آن در گمرکی دیگر، به درخواست وارد کننده باشد، مستفاد از ماده 60 قانون گمرک، هزینه بیمه و خسارت و جابجایی نیز باید توسط فرد پرداخت گردد.
در خصوص هزینه و قیمت ترانزیت، باید به قانون حمل و نقل و عبور کالاهای خارجی از قلمرو جمهوری اسلامی ایران، مراجعه کرد و موادی که در این قانون، در این خصوص، تعیین تکلیف می نمایند را مورد بررسی قرار داد. ماده 4 قانون فوق الذکر مقرر می دارد:
"کالاها و کانتینر های حامل کالا که تحت عنوان ترانزیت خارجی از کشور عبور می کنند، جزو واردات و صادرات قطعی محسوب نمی گردند و از پرداخت حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض معاف است؛ لکن، مشمول پرداخت هزینه‌های گمرکی و عملیاتی خواهند بود؛
مگر اینکه در موافقت نامه ترانزیتی بین دولت با کشورهای دیگر یا موافقت نامه‌های گمرکی و حمل و نقل بین المللی، مقررات خاصی برای آن‌ها تعیین شده یا بشود که در این صورت، کالای ترانزیتی تابع همان مقرراتی خواهد بود که در موافقت نامه‌های مربوط تعیین شده است."
ماده 7 قانون مذکور نیز مقرر می دارد: "گمرکات و سازمان‌های ذی ربط، مکلفند انبار و محوطه های کافی و مناسب، جهت تخلیه و نگهداری کالا های خارجی با دریافت هزینه ها، طبق مقررات مربوطه تخصیص دهند. تغییرات بسته بندی و یا تکمیل کالاهای ترانزیتی، با نظارت مقامات گمرکی، امکان پذیر خواهد بود."
بنابراین، با توجه به مواد مذکور، هزینه و قیمت ترانزیت، مشمول هزینه‌های گمرکی و عملیاتی، همچنین، هزینه بابت تخلیه و نگهداری کالا های خارجی، در انبار و محوطه های گمرک و سازمان های ذی ربط می باشد.
همانگونه که در شرح ابتدایی و تیتر یک مقاله توضیح داده شد، در اغلب موارد، واردات و صادرات، با ترانزیت، یکی انگاشته می شود و این در حالی است که این دو مفهوم، متفاوت از یکدیگر بوده و قواعد و تشریفات مخصوص به خود را دارند. لذا، در این بخش از مقاله، تفاوت ترانزیت با واردات و صادرات، توضیح داده خواهد شد.
در ترانزیت، صرفا هزینه‌های گمرکی و عملیاتی و در صورت لزوم، انبار پرداخت می گردد، حال آنکه در واردات و صادرات، علاوه بر این هزینه ها، سود بازرگانی، عوارض و مالیات صادرات و واردات نیز به گمرک و دولت جمهوری اسلامی، پرداخت می گردد.
در ترانزیت، کالایی برای فروش در کشور ایران از سایر کشور ها وارد نمی شود و هیچ کالایی نیز از کشور ایران، برای فروش در سایر کشورهای دیگر، صادر نمی گردد و صرفا، یک کالا، از مبادی خارجی به مقصد کشور ثالث، از مرز جمهوری اسلامی گذر می کند و از این بابت، هزینه هایی پرداخته می شود. حال آنکه در واردات و صادرات، مقصود صادر کردن کالا از ایران به کشورهای دیگر به قصد فروش و مشاهده نمونه یا وارد کردن کالا از خارج به همین مقاصد می باشد.
