مال منقول، به آن دسته از اموالی گفته می شود که قابلیت جابجایی از محلی به محل دیگر را داشته باشد، بدون آنکه این جابجایی، سبب آسیب به آن مال و یا محل استقرار آن شود. میز صندلی، کتاب و نظایر آن، از انواع اموال منقول هستند. با طوطیا همراه باشید.
افراد، در زندگی خود، هر لحظه با اموال سر و کار دارند، از آنها استفاده می کنند یا اقدام به خرید و فروش آن ها می نمایند. تمام این اعمال، دارای نتایج و پیامدهای حقوقی است که افراد باید از آن ها اطلاع داشته باشند. آگاهی نسبت به اینکه، مالی که مورد معامله یا استفاده قرار می دهیم چه عنوان حقوقی دارد، باعث می شود از اشتباهات رایج در شناسایی هر مال و آثار حقوقی ناشی از آن جلوگیری شود.
یکی از مهم ترین مسائل حقوقی در رابطه با انواع مال، تقسیم بندی آن به اموال منقول و اموال غیر منقول است که آثار حقوقی مهمی را نیز به دنبال دارد. افراد بسیاری، به علت عدم آگاهی از اموال و آثار حقوقی هریک از آن ها، هنگام بروز اختلاف در خصوص اموال، اقدام به طرح دعوای اشتباه در محاکم نموده و همین امر، سبب رد شدن دعوای آن ها و اتلاف وقت و هزینه هایشان می شود.
به همین مناسبت، در این مقاله، قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که تعریف مال منقول چیست و بر اساس قانون، مصادیق اموال منقول چیست، انواع مال منقول را نام برده و راه شناسایی مال منقول از غیر منقول را بیان کنیم.
مال منقول، مالی است که قابلیت جا به جایی دارد و می توان آن را از محلی به محل دیگر منتقل کرد. مثال های زیادی می توان برای انواع اموال منقول بر شمرد؛ از جمله اتومبیل، دوچرخه، گوشی موبایل، کتاب، میز، تلویزیون و نظایر این موارد. البته منظور از جا به جایی، جا به جایی بدون آسیب است؛ یعنی این جا به جایی باید به نحوی باشد که نه به خود مال منقول و نه به محلی که مال منقول در آن قرار گرفته است، آسیب وارد شود.
مثلا پنجره، زمانی مال منقول حساب می شود که جدا کردن پنجره از دیوار و جا به جا کردن آن، صدمه ای به پنجره و دیوار نرساند. بنابراین پنجره تا زمانی که به دیوار نصب نشده است، مال منقول محسوب می شود. یا به عنوان مثال، لوله ای که در لوله کشی ساختمان از آن استفاده می کنیم، تا زمانی که نصب نشده است، مال منقول است؛ ولی بعد از نصب، چون جا به جایی آنها بدون آسیب ممکن نیست، دیگر آثار اموال منقول بر آنها مترتب نخواهد بود؛ چون این چنین اموالی، غیر منقول محسوب خواهند شد.
به آن دست از اموال که قابل جابه جایی نیستند؛ چه به صورت اشیاء قابل لمس، مانند خانه و چه به صورت غیر قابل لمس، مثل حق ارتفاع یک ساختمان اموال غیر منقول گفته می شود.انواع ساختمان ها و ملزوماتی که در آن به کار رفته شده است، محصولات درو نشده مزارع و میوه های برداشت نشده درختان، لوله هایی که برای جریان آب زمین و ساختمان کشیده شده، حق آب برای باغ و زمین های کشاورزی، نظیر اینها جز اموال غیر منقول به حساب می آید.
با توجه به تعریفی که از اموال منقول کردیم، می بینیم که محیط اطراف ما پر از اموال منقول است و ما روزانه با تعداد زیادی از آنها سر و کار داریم. اما در این میان، برخی از اموال هستند که برای تشخیص منقول بودن آن ها، باید دقت کنیم و موارد مندرج در قانون مدنی را در نظر بگیریم تا بتوانیم از آثار حقوقی منقول بودن مال استفاده کنیم. در زیر، به بیان دسته بندی انواع مال منقول از منظر قانون مدنی می پردازیم که عبارتند از :
اموالی که ذاتا منقول هستند: مانند ماشین، تلفن همراه و مواردی نظیر آن ها.
اموالی که در حکم منقول هستند: یعنی از حیث صلاحیت محاکم، در حکم مال منقول تلقی می شوند و دادگاه صالح آن ها، همان دادگاه صالح اموال منقول است. تمام دیون، مثل قرض یا اجاره خانه یا هر دین مالی دیگر، در حکم مال منقول هستند و آثار حقوقی مال منقول بر آنها حاکم است.
اموال غیر منقول نیز به دو دسته اموال غیر منقول ذاتی و اموال در حکم غیر منقول تقسیم می شوند.
اموال غیر منقول ذاتی
اموال غیر منقول ذاتی اموالی هستند که قابل جابه جایی نیستند و یا در اثر انتقال به آن اموال خسارت وارد می شود. از جمله این اموال می توان به؛ زمین و آنچه در آن وجود دارد مثل معادن، سنگها، خاک و بناهای ساخته شده، درختان و غیره اشاره کرد.(در صورتی که ذخایر معادن از آنها استخراج شود جزء اموال منقول قرار می گیرند.)
اموال غیر منقول تبعی
برخی از حقوق و منافع که به تبعیت از اموال غیر منقول آنها نیز غیر منقول به حساب می آیند، مانند حق ارتفاع و یا حق عبور از یک راه. این حقوق در دسته اموال غیر منقول تبعی قرار می گیرند. این دسته از اموال غیر منقول قابل لمس و رویت نیستند ولی طبق قانون چون فایده عملی در بر دارند جزء اموال قرار می گیرند.
به عنوان نمونه، دادگاه صالح برای رسیدگی به دعاوی راجع به اموال منقول و غیر منقول، با هم متفاوت است. هزینه دادرسی، نسبت به رسیدگی به دعاوی راجع به اموال منقول و غیر منقول نیز، تفاوت هایی داشته و نسبت به توقیف اموال منقول و غیر منقول، احکام متفاوتی جاری خواهد بود. از این رو شناسایی مال غیر منقول و انواع آن، از انواع اموال منقول، ضروری است.
مال غیر منقول، مالی است که بر خلاف اموال منقول، قابلیت جا به جایی و نقل و انتقال نداشته و همانند اموال منقول، قانون مدنی، تقسیم بندی هایی را برای انواع آن قایل شده است. اموال غیر منقول نیز، به غیر منقول ذاتی، غیر منقول به واسطه عمل انسان، غیر منقول حکمی، غیر منقول تبعی، قابل تقسیم بندی می باشند.
غیر منقول ذاتی یا طبیعی، مانند زمین و ساختمان است. غیر منقول به واسطه عمل انسان، مانند در و پنجره ساختمان که ذاتا منقول هستند، ولی وقتی به واسطه عمل انسان در ساختمان سازی به کار می روند، غیر منقول، تلقی می شوند، می باشد. غیر منقول حکمی که اموالی هستند که ذاتا منقول اند ولی قانون گذار از حیث صلاحیت محاکم، آن ها را در حکم غیر منقول دانسته، مانند تراکتور، خویش، وسایل زراعت که برای مصارف کشاورزی به کار می روند، به شرط اینکه مالک آن ها و مالک زمین، یک شخص باشد. غیر منقول تبعی، مانند دعوای مطالبه اجرت المثل که به تبع اصل موضوع، از حیث صلاحیت محاکم، در حکم دعوای مال غیر منقول است.
الف) تعیین دادگاه صالح برای رسیدگی به اموال منقول و غیر منقول
دادگاه صالح برای رسیدگی به اموال منقول و غیرمنقول با هم متفاوت است. برای رسیدگی به دعاوی مرتبط با مال غیرمنقول، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول مجاز به تصمیم گیری است؛ حتی اگر خوانده، در آن حوزه اقامت نداشته باشد.
اما تصمیم گیری در مورد مال منقول متفاوت است و تنها دادگاه صالح نسبت به اموال منقول، دادگاه محل اقامت خوانده می‌باشد.
طبق قانون آیین دادرسی مدنی، اصل بر صالح بودن دادگاه محل اقامت خوانده است و در مورد اموال غیر منقول این امر استثناء می‌باشد.
اگر فردی ساکن اصفهان باشد و طرف دیگر دعوی در شهرضا ساکن باشد و نسبت به ملکی که در سمیرم واقع است، اختلاف داشته باشند، دادگاه صالح برای رسیدگی به این اختلاف، دادگاه سمیرم است.
ب) نحوه توقیف و بازداشت اموال
وقتی که دستور توقیف مالی داده می‌شود، اگر مال منقول باشد به سادگی می توان آن را توقیف کرد و به مکان دیگر انتقال داد.
در مورد اموال غیر منقول قضیه متفاوت است چون آن اموال قابل جابجایی نیستند.
نحوه توقیف اموال غیر منقول به وضعیت ثبت آن مال در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بستگی دارد. توسط اداره ثبت اموال نوشته می شود که مال مورد نظر غیر قابل انتقال و توقیف است و تا رفع توقیف، امکان واگذاری به شخص دیگر وجود ندارد.
ج) نحوه محاسبه هزینه دادرسی
در اموال منقول، هزینه دادرسی بر اساس نوع خواستهٔ خواهان مشخص می‌شود و دادگاه طبق میزان مبلغ مشخص شده برای خواسته های مختلف، هزینه دادرسی را مشخص می‌کند.
در اموال غیر منقول، هزینه دادرسی باید بر اساس ارزش معاملات هر منطقه توسط کارشناس مشخص شده و هزینه دادرسی پرداخت طبق آن پرداخت می شود.
دعاوی در خصوص اموال غیر منقول شامل دعاوی مالکیت، تصرف عدوانی، ممانعت از دسترسی به حقوق شخصی، مزاحمت و… است.
