متصدی حمل و نقل در قانون تجارت، به کسی گفته می شود که حمل اشیاء را در برابر دریافت اجرت، بر عهده می گیرد و مسئولیت حوادث و تقصیراتی که در مدت حمل و نقل واقع شده، بر عهده او خواهد بود. نحوه شکایت از متصدی حمل و نقل، با ثبت دادخواست و یا شکوائیه، از طریق مراجعه به دفاتر خدمات قضایی می باشد.برای آشنایی بیشتر با طوطیا همراه باشید.
یکی از شغل های مهمی که امروزه، افراد بسیاری به آن، مشغول هستند، متصدی حمل و نقل است که قانون تجارت، در خصوص آن، تعیین تکلیف کرده و مواردی که سبب می شوند یک فرد را متصدی حمل و نقل دانست، تعیین نموده است.
با توجه به اینکه صرفا در شرایط بخصوصی، به یک فرد، متصدی حمل و نقل، گفته می شود و تکالیف و مسئولیت های ویژه ای که یک متصدی حمل و نقل، از منظر قانون تجارت دارد، سبب ایجاد مسئولیت های حقوقی برای وی می شود، ضروری است تا مطلع بود، در قانون، متصدی حمل و نقل کیست.
حمل و نقل تابع قانون تجارت هست و در صورت آسیب متصدی حمل و نقل موظف به جبران خسارت است. یعنی از زمان تحویل کالا و قید اینکه کالا چیست و چه اسیب هایی میتواند ببیند و نحوه حملش چگونه است متصدی حمل و نقل مسئول است و صاحب بار (شما) میتوانید شکایت کنید. اگر بارش آسیب دیده باشد. حتی اگر کالا به دفتر مقصد رسیده باشد هم فرستنده و هم گیرنده میتوانند شکایت کنند.
نقش متصدی حمل و نقل در قوانین مختلف مثل قانون تجارت و قانون مدنی ذکر شده است. بر اساس قانون تجارت، اصل بر مسئولیت متصدی حمل و نقل می باشد مگر اینکه خلاف آن را ثابت شود . بر اساس ماده 368 قانون تجارت، متصدی حمل و نقل مسئول تلف یا گم شدن مال التجاره می باشد مگر اینکه بتواند در مرجع صالح ثابت نماید که تلف یا گم شدن مربوط به جنس خود مال التجاره یا مستند به تقصیر ارسال کننده و یا مرسل الیه و یا ناشی از تعلیماتی بوده که یکی از آن ها داده اند یا مربوط به حوادثی بوده که هیچ متصدی محتاطی نیز نمی توانست از آن جلوگیری نماید. قبل از پاسخ به این پرسش که متصدی حمل و نقل کیست؟ لازم به توضیح است که یکی از شغل های رایج و پر درآمدی که در سراسر دنیا وجود دارد، جابجایی بار یا کالا، از نقطه ای به نقطه دیگر یک کشور یا از یک کشور، به کشوری دیگر می باشد که این عمل، در قانون تجارت ایران نیز به عنوان یک عمل تجاری به رسمیت شناخته شده و فصلی از این قانون، به قواعد متصدی حمل و نقل و مسئولیت های او، اختصاص داده شده است.
برای پاسخ به این پرسش که متصدی حمل و نقل کیست؟ باید به باب هشتم قانون تجارت، مراجعه کرد و ماده 377 این قانون را مد نظر قرار داد، ماده فوق الذکر، در این خصوص که متصدی حمل و نقل در قانون تجارت کیست، مقرر می دارد:
"متصدی حمل و نقل، کسی است که در مقابل اجرت، حمل اشیاء را به عهده می گیرد." بر این اساس، هر شخصی که در قبال دریافت وجهی، حمل بار یا کالایی را بر عهده بگیرد و این امر را شغل معمول خود قرار دهد، متصدی حمل و نقل، نامیده خواهد شد و دارای مسئولیت ها و تکالیفی می گردد.
متصدی در شروع کار خود بایستی انبارها را تحویل گرفته و افراد مورد نظر خویش را استخدام نماید. گروه متصدی شامل تعدادی انبار دار، بیجک زن، دفتر دار امور اداری و تعدادی راننده در اختیار است. برای درک بهتر این مسئله به مثال توجه کنید: شخصی از شرکت الف جهت ارسال به استان اصفهان به باربری مراجعه می‌کند. انباردار متصدی کالای ارجاعی را تحویل گرفته و از لحاظ تعداد و سالم بودن کالا اطمینان حاصل می‌نماید. اشخاصی که کالاها را از انبارها یا محل ارسال فرستندگان به باربری های شوش حمل می‌کنند؛ “وسایل حمل و نقل درون شهری” نامیده می‌شوند به عنوان مثال وانت بار و نیسان بار و … قوانین داخلی اکثر شرکت‌های حمل و نقل انجام خدماتی از قبیل پس کرایه، پیش کرایه، پرداخت شهری و بیمه بار که در بالا اشاره شده و صدور بارنامه جهت ارسال بار است
پس از توضیح در این خصوص که متصدی حمل و نقل در قانون تجارت کیست، در این بخش از مقاله، قصد داریم، به این پرسش پاسخ دهیم که آیا متصدی حمل و نقل تاجر است یا خیر؟ برای پاسخ به این پرسش، ابتدا باید، تعریف تاجر را در قانون تجارت، مورد بررسی قرار داد.
بر اساس ماده 1 و تبصره 2 ماده 2 قانون تجارت که به ترتیب، مقرر می دارند: "تاجر، کسی است که شغل معمولی خود را، معاملات تجارتی قرار بدهد." (ماده 1 قانون تجارت) و "معاملات تجارتی از این قرار است: ... 2- تصدی به حمل و نقل از راه خشکی یا آب یا هوا به هر نحوی که باشد." (ماده 2 و تبصره 2 قانون تجارت)؛
در پاسخ به این پرسش که آیا متصدی حمل و نقل تاجر است یا خیر؟ باید گفت، چنانچه شخصی، شغل معمول خود را تصدی به حمل و نقل قرار داده باشد و اینگونه نباشد که صرفا برای یک بار، اقدام به این امر نماید، تاجر محسوب شده و تابع قوانین قانون تجارت، در خصوص تجار، خواهد بود و در غیر این صورت، تاجر، محسوب نمی گردد. در ادامه مقاله، قصد داریم درباره تکالیف و اختیارات متصدی حمل و نقل در قانون تجارت، صحبت کرده و بگوییم که مسئولیت های وی چیست.
یکی از پرسش های رایج در خصوص متصدی حمل و نقل، این است که تکالیف و اختیارات متصدی حمل و نقل در قانون تجارت چیست؟ لذا در این بخش از مقاله، قصد داریم با در نظر گرفتن مواد 377 تا 394 قانون تجارت، به این پرسش، پاسخ دهیم. تکالیف و اختیارات متصدی حمل و نقل، به شرح زیر هستند:
اطلاع دادن به شخصی که بسته، برای او ارسال شده، به محض وصول مرسوله؛ ذکر عدم قبول مسئولیت خسارات آواری در قرارداد، در موارد وجود عیب در بسته بندی؛ اطلاع رسانی به ارسال کننده، در صورتی که مرسل الیه، برای تحویل گرفتن مرسوله، در دسترس نبوده یا از تحویل و یا پرداخت مخارج، امتناع کرده است؛ پرداخت کردن خسارت های ناشی از تاخیر در تسلیم کردن مرسوله یا خسارت های آواری و بحری.
امانت نگاه داشتن مرسوله، نزد خود یا شخص ثالث و یا فروش آن، پس از اطلاع به دادستان یا نماینده او و کسب اجازه از این اشخاص، در صورتی که مرسل الیه، برای دریافت مرسوله، در دسترس نباشد یا از پذیرش مرسوله و یا پرداخت هزینه های آن، امتناع کند یا مرسوله، در معرض تضییع سریع باشد و قیمت آن، در این شرایط، با خرج هایی که برای آن شده است، برابری نکند.
با توجه به اینکه در باب هشتم قانون تجارت، مسئولیت متصدی حمل و نقل، توضیح داده شده است، در این بخش از مقاله، قصد داریم با مراجعه به این باب از قانون تجارت که مواد 377 تا 394 را در بر می گیرد، به این پرسش پاسخ دهیم که مسئولیت متصدی حمل و نقل چیست؟ مسئولیت های متصدی حمل و نقل، به شرح زیر هستند:
مسئولیت خسارات آواری، در صورتی که عدل بندی (بسته بندی و پکینگ) کالا، عیب ظاهری داشته و متصدی حمل و نقل، در قرارداد، قید عدم مسئولیت را درنج ننموده باشد. (مستفاد از ماده 381 قانون تجارت)
امانت نگاه داشتن مرسوله، موقتا، نزد خود یا شخص ثالث، به علت در دسترس نبودن مرسل الیه یا عدم تحویل گرفتن بار یا عدم پرداخت مخارج و سایر مطالبات متصدی حمل و نقل برای مال التجاره، توسط مرسل الیه و اطلاع تمامی این مراتب، به ارسال کننده. (مستفاد از ماده 384) در صورتی که ارسال کننده، در خصوص مرسوله، تعیین تکلیف نکند، متصدی حمل و نقل، حق فروش آن را خواهد داشت و برای این امر، باید، مراتب را به مدعی العموم یا نماینده او، اطلاع دهد.
مسئولیت پرداخت قیمت مال التجاره، در صورت گم یا تلف شدن آن؛ مگر اینکه، اثبات کند این امور، ناشی از تعدی و تفریط وی، نبوده و به جنس مرسوله، تعلیمات نادرست مرسل الیه یا ارسال کننده یا تقصیر یکی از این دو فرد، ارتباط داشته است. این قواعد و مسئولیت، در خصوص پرداخت خسارت های ناشی از تاخیر در تسلیم کردن مرسوله یا خسارات های بحری و آواری مرسوله نیز، مصداق دارد. (مستفاد از ماده 377 و 386 قانون تجارت)
مسئولیت تمامی حوادث و تقصیراتی که در زمان حمل و نقل، رخ داده است. (مستفاد از ماده 388 قانون تجارت). همچنین، مسئولیت آگاه کردن و اطلاع رسانی به مرسل الیه، به محض وصول مرسوله. (مستفاد از ماده 389 قانون تجارت)
شایان ذکر است، با توجه به ماده 394 قانون تجارت که مقرر می دارد: "حمل و نقل به وسیله پست، تابع مقررات این باب نیست." قواعد توضیح داده شده، در خصوص مسئولیت حمل و نقل با پست، صدق نمی کند.
قانون مدنی، در ماده 516 خود، مقرر می دارد: "تعهدات متصدیان حمل و نقل، اعم از اینکه از راه خشکی یا آب یا هوا باشد، برای حفاظت و نگاهداری اشیائی که به آنها سپرده می شود همان است که برای امانت داران مقرر است، بنابراین در صورت تفریط یا تعدی، مسئول تلف یا ضایع شدن اشیائی خواهند بود که برای حمل، به آن ها داده می شود و این مسئولیت، از تاریخ تحویل اشیاء به آنان، خواهد بود."
ماده 674 قانون مجازات اسلامی، نیز مقرر می دارد: "هرگاه، اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن، به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت، به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء، نزد او بوده، آن ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن ها؛ استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید، به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه محکوم خواهد شد."
ماده 1 قانون مجازات عاملین متخلف در امر حمل و نقل کالا، مقرر می دارد: " متصدی شرکت ها، موسسات، بنگاه های حمل و نقل و رانندگانی که مسئول حمل کالا به مقصد می باشند، چنانچه عمدا، آن را به مقصد نرسانند، علاوه بر جبران خسارت وارده به صاحب کالا (در مثلی، مثل و در قیمتی، قیمت)، به حبس از 2 تا 5 سال یا جریمه نقدی، معادل 10 تا 20 برابر قیمت کالا، محکوم می شوند و در صورت تکرار جرم مذکور، به حداکثر مجازات فوق، محکوم خواهند شد."
بنابراین، بر اساس قانون مدنی، ید متصدیان حمل و نقل، یدی امانی است و در صورت تعدی و تفریط، مسئول جبران زیان و خسارت وارده هستند و امکان طرح دعوای حقوقی مطالبه خسارت یا طرح دعوای کیفری خیانت در امانت، علیه آن ها، وجود دارد.
همچنین، حتی اگر مستند به ماده 378 قانون تجارت، قرارداد حمل و نقل را تابع مقررات وکالت بدانیم، بر اساس ماده 674 قانون مجازات اسلامی، اصلاحی سال 1399، متصدی حمل نقل، مسئول تصاحب یا تلف یا مفقود ... اشیائی خواهد بود که در ید او امانت بوده است.
بنابراین، آثار خیانت در امانت متصدی حمل و نقل، این است که می تواند او را در معرض شکایت حقوقی و کیفری قرار دهد و در صورت محکومیت در هریک از انواع این شکایت ها، به ترتیب، با جبران خسارت یا حبس، مواجه شود.
شایان ذکر است، همانند آنچه در بخش مسئولیت متصدی حمل و نقل توضیح دادیم، قواعد توضیح داده شده در این مقاله، بر اساس باب هشتم قانون تجارت است و با توجه به ماده 394 قانون تجارت که مقرر می دارد: "حمل و نقل به وسیله پست، تابع مقررات این باب نیست." قواعد توضیح داده شده، در خصوص حمل و نقل با پست، صدق نمی کند.
در قسمت های قبلی مقاله، در خصوص مسئولیت متصدی حمل و نقل در قانون تجارت، توضیح دادیم و گفتیم که تکالیف و اختیارات او، شامل چه مواردی است. در این بخش از مقاله، قصد داریم درباره نحوه شکایت از متصدی حمل و نقل، توضیح دهیم و بگوییم که چنانچه او، از انجام مسئولیت ها و تکالیف خود، سر باز زند یا از حدود اختیارات خود، تخطی و تعرض کند، نحوه شکایت از او، چگونه خواهد بود.
نحوه شکایت از متصدی حمل و نقل، بسته به اینکه شاکی قصد شکایت حقوقی یا کیفری از او را داشته باشد، اندکی متفاوت خواهد بود که در زیر، در خصوص تمامی مراحلی که باید، برای شکایت، طی شود، همچنین، تفاوت مراحل بین شکایت حقوقی یا کیفری از او، توضیح خواهیم داد.
در وهله اول، شاکی از متصدی حمل و نقل، باید برای تشکیل حساب کاربری سامانه ثنا و احراز هویت ثنا، اقدام کند که این امر، هم از طریق مراجعه حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و هم از طریق مراجعه به آدرس اینترنتی sana.adliran.ir ممکن و میسر می باشد.
در گام بعدی، از مراحل نحوه شکایت از متصدی حمل و نقل، فرد باید، دادخواست (در صورت شکایت حقوقی) یا شکوائیه (در صورت شکایت کیفری) خود را تنظیم و فایل ورد آن را بر روی یک حافظه، نظیر تلفن همراه یا سی دی یا فلش، ذخیره کند.
سپس، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، مراجعه و نسبت به ثبت دادخواست و شکوائیه خود و ارسال آن، به مرجع صالح، از طریق این دفاتر، اقدام نماید تا با ارسال شکوائیه یا دادخواست، پرونده شکایت او، تشکیل شود و مرجع صالح، اقدام به رسیدگی به آن، نماید.
شایان ذکر است، بر اساس ماده 393 قانون تجارت که مقرر می دارد: "نسبت به دعوی خسارت بر علیه متصدی حمل و نقل، مدت مرور زمان، یک سال است. مبدا این مدت، در صورت تلف یا گم شدن مال التجاره و یا تاخیر در تسلیم، روزی است که تسلیم، بایستی در آن روز، به عمل آمده باشد و در صورت خسارات بحری (آواری) روزی که مال به مرسل الیه تسلیم شده." در شکایت جبران خسارت از متصدی حمل و نقل، باید این مبدا زمانی را مد نظر داشت.
متصدی حمل و نقل به انگلیسی به شرح جدول زیر است:
Operator | Logistic, Transport, Transportation, Freight, Shipping |
Director | |
Manager | |
Agent | |
Supervisor |
